NOT: Bu yazının büyük bölümü daha önce Şafak Omaç tarafından
safakomac.com adresinde yayınlanmıştır.
safakomac.com adresinde yayınlanmıştır.
Kop Dağı: Doğu Karadeniz Dağları sisteminin içinde yer alan dağ. Bayburt il merkezinin güneyinde, Çoruh Nehri ile Karasu Nehri’nin vadileri arasında uzanır. Karadeniz Bölgesini Doğu Anadolu’ya bağlayan önemli bir ulaşım güzergahı olan dağ 2918 m yüksekliğe sahiptir.
Yazımın girişini Kop Dağı’ nı tanıtarak yaptım.Yazımın devamında Kop Dağı gerçeğini daha iyi göreceğiz. Fotoğraftan da anlaşılacağı üzere bu gün Kop Dağı’na tırmanacak ve Kop Şehitliği’ ni ziyaret edeceğiz.Bizim için önemli günlerden biri,heyecanlıyız ve aynı zamanda gururluyuz.
Bu onurlu yola çıkalı bu gün 12 nci gün,her dakikası bizim için onur dolu.Dört yıl önce projelendirmiş,planlamış,rotasını çıkarmış Mustafa Kemal Atatürk’ün Milli Mücadele ateşini Samsun’dan yaktığının 100 ncü yılında bu projeyi gerçekleştirmeyi arzulamıştım.Sağ olsun bu proje de Ferdi KIZIL kardeşim beni hiç yalnız bırakmadı,sonuna kadar destekledi, katıldı ve bu onurlu yolda 12 gündür beraber yol alıyoruz.
Kop Dağı ve Kop Şehitliği ziyareti, anlamlı Aşkale ziyareti ile dolu günümüze başlıyoruz.
(Projede beni yalnız bırakmayan Ferdi Kızıl kardeşim fotoğraflarda da büyük destek oldu, onun fotoğrafları da bu yazı dizimi büyük ölçü de süsledi)
Bayburt Sabahı.
Bayburt’tan,Bayburt işgalinden ve Bayburt Kalesinden bir önceki yazımda bahsetmiştim,arzu eden bir önceki yazımı okuyabilir.
Bayburt Kent Ormanı ve kamp yerimiz,bir önceki yazımda emniyetli,sessiz,huzurlu bir yer demiştim.Hakikaten de öyleydi.Kamp yerimiz bay-bayan mescidinin arka tarafı olunca kimse rahatsız etmeden çok keyifli bir uyku çektik.
Kamp Yerine Veda.
Çok iyi dinlendik,kahvaltımızı akşam yemeği yediğimiz kamelya da yaptık.Toparlandık,bu gün Kop Dağına 45 kilometre tırmanacağız ve Kop Şehitlerini ziyaret edeceğiz.Hazırız, yola çıkma zamanı.
Kop Dağına Çıkış Başladı.
Kamp yeri Erzurum yolu üzerinde olduğundan hiç Bayburt’a girmeden hemen yönümüzü Erzurum yönüne çevirip yol almaya başladık.Yola çıkışımız hafif rampa ile başladı.Tabelaya göre 45 kilometre tırmanış,22 kilometre iniş bizi bekliyor.
Maden Bucağı.
Maden Bucağı kamp yaptığımız yere 20 kilometre, bu 20 kilometreyi nasıl aldık anlamadık.Buraya kadar eğim fazla değildi.Maden Bucağı’ ndan sonra eğim artmaya başladı.Bu esas tırmanışın şimdi başladığı anlamına geliyor,hayırlı olsun.
Kahve Molası.
Yola çıkalı 25 kilometre kadar oldu,ilk molamızı verme vakti de geldi.
Örence Köyü civarında oluk oluk akan çeşme ve caminin bahçesi bunun için biçilmiş kaftandı.Biz de hiç tereddüt etmeden mola moduna geçtik.Ferdi,çevreyi,suları,tavukları yani her güzel şeyi fotoğraf albümüne koyarken, ben de cezveyi ateşe sürdüm.
Güzel bir dinlenme oldu,enerji topladık.Keyfimiz daha da iyi oldu.
Kop Dağı.
Yazımın başından beri Kop Dağı dilimden düşmüyor,bu tırmandığımız dağ nedir ve niye bu kadar önemlidir,önce Kop Dağı’ nı tanıtayım, sonra tekrar tırmanmaya devam ederiz.
Kop Dağı: Doğu Karadeniz Dağları sisteminin içinde yer alan dağ,Bayburt il merkezinin güneyinde,Çoruh Vadisi ile Karasu Nehri’nin Vadileri arasında uzanır.Karadeniz Bölgesini Doğu Anadolu’ya bağlayan önemli bir ulaşım güzergahı olan dağ 2918 Metre yüksekliğe sahiptir.
Kop Dağı Tırmanışı.
Kop Dağı tırmanışından bir kaç fotoğraf koydum buraya, her fotoğrafı tek tek anlatmaya gerek yok.Anlatılacak gibi değil o anlar, ancak yaşanmalı.Muhteşem manzaralar bütününde, eğimin normal olduğu ve geçitte bizi bekleyen onurlu bir görev varken sözler ,kelimeler düğümlenir. Anlatılmaz,yaşanır sözü bu olsa gerek. Kop Şehitliğine az bir yolumuz kaldı,geçit artık gözle gürünür netlikte.
Kop Dağının Zirvesi.
Kop Dağından bahsederken 2918 metre yüksekliğe sahip demiştim.Şu anda zirve tam karşımızda zirveye çok yakın geçmekteyiz.Bulunduğumuz yer 2437 metre,zirve elimizi uzatsak yakalayacağımız konumda.
Kop Dağı Şehitlik Çeşmesi Ve Kop Şehitliği.
Kop Dağı zirvesini gördüğümüz 2437 metreden biraz aşağı indiğimizde Kop Şehitliği hemen önümüzde belirdi.Şehitlik Kop Geçinin üst yamacına yapılmış ve adeta düşmana biz buradayız mesajı verir bir konumda. Şehitliğin hemen altında küçük bir işletme ve hemen yanında Kop Şehitleri için yapılmış,içince dişlerinizi sızlatırcasına soğuklukta bir çeşme var.Burada Şehitlerimizin yanına gitmeden önce sularımızı tamamladık, suyundan kanana içtik.
Kop Şehitliğini ziyaretten önce Kop Savunmasından bahsetmekte fayda var.
Bayburt ve Kop Savunması Kitabesi: Bayburt ve Kop Savunması Kitabesi’ nde şu bilgilere yer veriliyor: “Birinci Dünya Savaşı’ nda (1914-1918) Osmanlı Devleti, Çanakkale, Suriye, Irak ve Şark (Kafkas) cephelerinde savaşmıştır. Bayburt’tan savunmayı yöneten Mareşal Fevzi Çakmak’ a göre Şark Cephesi’ nde savaşan 3. Ordu’nun en mühim harekatı Bayburt Mıntıkası’ nda cereyan etmiştir. 3. Ordu’nun ağırlık noktasını teşkil eden 3. Mıntıka Bahtlı, Kop, Ziyarettepe Çoruh ve Masat Deresi arasındaki Kaladere Tepesi, Kaçkar, Kırklar, Soğanlı, Yamalı, Kemer ve Zigana Dağı’na kadar olan mıntıkadır.
Şark cephesinde Ruslar; 16 Şubat 1919’da Erzurum, 6 Mart 1916’da Rize, 15 Mart 1916’da Tercan ve 26 Mart 1916’da Of’u almak suretiyle Bayburt’un çevresini işgal ettiler.
18 Mart 1916’da Danzut (Darıca), 26 Mart’ta Ahpunus (Çamlıkoz), 27 Mart’ta Çoruh Cephesi ve Masat’ta şiddetli çatışmalar başladı. Binbaşı Halit Bey’in hemen hemen tümü Bayburt ve çevresinden toplanan gönüllü milis ve Teşkilat-ı Mahsusa erlerinden oluşan üç alaylı Çoruh Müfrezesi bu çarpışmalarda üstün fedakarlıklar göstermişlerdir.
16 Temmuz 1916 gününe kadar devam eden bu savunmayı 5. Ordu Komutanı Vehip Paşa ve 5. Kolordu Komutanı Mareşal Fevzi Çakmak ”Muvaffak Olmuş İkinci Plevne Savunması” olarak şanlı tarihimize altın harflerle kaydetmiştir. Milis Kuvvetleri hariç resmi kayıp 9700 Şehit, 15. 000 yaralıdır. Başkomutan Grandük Nikola, Bayburt’un düşüşünü Çar’ a büyük bir sevinç haberi olarak vermiş ve Rusya’da şenlikler yapılmıştır.
Turnalar çığlık atar Kop Dağı’ nda uçarken,
Bir hüzünlü hal olur zirvede su içerken,
Şehitler ağıt yakar Kop Lalesi açarken,
Diller Fatiha okur, bu dağlardan geçerken.
Tüm Şehitlerimizin Ruhu Şad Olsun.2010 Kaynaklar:
1-Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri, M. F. ÇAKMAK As. Mat. 1935
2- Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi
3. ncü Ordu Harekatı Clt II Genelkurmay Basımevi 1993. 3- Rusların Gümüşhane İlini İşgali Sabri Özcan San. MEB 1991
Şark cephesinde Ruslar; 16 Şubat 1919’da Erzurum, 6 Mart 1916’da Rize, 15 Mart 1916’da Tercan ve 26 Mart 1916’da Of’u almak suretiyle Bayburt’un çevresini işgal ettiler.
18 Mart 1916’da Danzut (Darıca), 26 Mart’ta Ahpunus (Çamlıkoz), 27 Mart’ta Çoruh Cephesi ve Masat’ta şiddetli çatışmalar başladı. Binbaşı Halit Bey’in hemen hemen tümü Bayburt ve çevresinden toplanan gönüllü milis ve Teşkilat-ı Mahsusa erlerinden oluşan üç alaylı Çoruh Müfrezesi bu çarpışmalarda üstün fedakarlıklar göstermişlerdir.
16 Temmuz 1916 gününe kadar devam eden bu savunmayı 5. Ordu Komutanı Vehip Paşa ve 5. Kolordu Komutanı Mareşal Fevzi Çakmak ”Muvaffak Olmuş İkinci Plevne Savunması” olarak şanlı tarihimize altın harflerle kaydetmiştir. Milis Kuvvetleri hariç resmi kayıp 9700 Şehit, 15. 000 yaralıdır. Başkomutan Grandük Nikola, Bayburt’un düşüşünü Çar’ a büyük bir sevinç haberi olarak vermiş ve Rusya’da şenlikler yapılmıştır.
Turnalar çığlık atar Kop Dağı’ nda uçarken,
Bir hüzünlü hal olur zirvede su içerken,
Şehitler ağıt yakar Kop Lalesi açarken,
Diller Fatiha okur, bu dağlardan geçerken.
Tüm Şehitlerimizin Ruhu Şad Olsun.2010 Kaynaklar:
1-Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri, M. F. ÇAKMAK As. Mat. 1935
2- Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi
3. ncü Ordu Harekatı Clt II Genelkurmay Basımevi 1993. 3- Rusların Gümüşhane İlini İşgali Sabri Özcan San. MEB 1991
Kop Şehitliği Ziyareti.
Kop Geçidi 2409 rakıma sahip,geçidin hemen üzerindeki tepecikte Kop Şehitliği var.Ruhen Şehitlerimizi ziyarete hazırız,Şehitliğin merdivenlerini çıkıyor ve Şehitlik bölgesine geçiş yapıyoruz.
Kop Şehitliğini ziyaret ederken, bir an için gözlerinizi kapatın,rüzgarın sesini,uğultusunu dinleyin,gözlerinizi açmayın,o günlere gidin,düşünün….
yurduna musallat olan düşman var karşınızda,soğuk var,kıtlık var onlarla mücadele ediyorsunuz ama öyle bir şey var ki… o her şeye bedel ”VATAN SEVGİSİ”….o her zorluğu yeniyor.
Şehitlikte uzun süre kalıp bizim için adeta görev,minnet borcu haline gelen bu yolda tüm Şehitlerimizin ruhuna duamızı okuyup,sessizce saygımızı sunduk.
Kop Şehitliği.
Kop Şehitliği: Bayburt-Erzurum yolu üzerinde, Bayburt ilinin Maden Beldesinin Kop mevkiinde 15 Mayıs-15 Ağustos 1963 tarihleri arasında; 28 Şubat-16 Temmuz 1916 tarihlerinde Rus kuvvetlerine karşı direnirken ölen şehitlerimiz için yaptırılmıştır. 13 m yüksekliğindeki bu anıt üst üste inşa edilmiş iki bölümden oluşmaktadır. Alt kısım sarı,beyaz ve siyah taşlardan yüksekçe küp şeklinde yapılmıştır. Kaynak :Kültür Portalı.
Kop Şehitleri Abidesi: İlçe merkezine 27 km uzaklıkta bulunan Kop dağı sırtlarındadır. 1963 yılında, Bayburt Garnizon Komutanı Bedrettin Demirel tarafından yaptırılmıştır.Kop dağı 1. Dünya Savaşı sırasında burası ülkemizin savunmasında önemli bir yer edinmiştir. Bu dağda şehitler adına bir abide yapılmıştır.
Kaynak:Aşkale Kaymakamlığı.
15 Mayıs 15 Ağustos 1963 tarihinde yapılan zirvedeki küçük anıtta ise şunlar yazılıdır:
“Ey Yolcu! Bu anıt 1916 yılında Kop Geçitleri’ nde ve Çoruh Havzası’ nda altı ay en çetin şartlar altında savaşarak kanları ve canları ile İkinci Plevne savunması olarak tarihe geçen,sayısız Türk şehidinin aziz hatıralarına ithaf edilmiştir. Bu dağları geçerken her karış toprağında bir şehidin mübarek kanı ve her adımında bir kahramanın saygıya değer kemiğinin yattığını unutma Onlar içimizde ülkü, dilimizde türkü, imanımızda rehber ve hayatımızda gururdur.
ANIT
Köylü ve şehirli bütün Bayburt halkı ile askeri garnizon ve onun değerli kumandanı Kurmay Albay Bedrettin Demirel tarafından yaptırılmıştır. ”
Yola bakan şehit anıtında ise şunlar yazılı bulunmaktadır:
BİR YOLCUYA
“Dur yolcu! bilmeden gelip bastığın bir toprak, bir devrin battığı yerdir. Eğil de kulak ver bu sessiz yığın bir vatan kalbinin attığı yerdir. Bu ıssız, gölgesiz yolun sonunda, bu tümsek Anadolu’nda istiklal uğrunda, namus yolunda can veren Mehmet’in yattığı yerdir. ”
Kop Şehitliği.
2409 Rakımda Kop Dağı Geçidi’ nde bulunan ”KOP ŞEHİTLİĞİ” ziyaretini tamamladık.
Ata Yolu-Kurtuluş Yolu projesinde yol almak bizim için bir onurdur.Bu onuru bir kere daha yaşadık,ne mutlu bize.
Görevimizi bitirmenin huzuru içinde Kop Şehitliği hatıra fotoğrafı çekilip,yolumuza devam ederken Bayburt il sınırlarına da veda ediyoruz.
Erzurum İl Sınırı.
Kop Dağı Geçidi aynı zamanda Bayburt-Erzurum il sınırını oluşturuyor.Bayburt il sınırı levhasından 5 metre ileri gidip Erzurum il sınırı levhasında pozumuzu veriyoruz.Benim Erzurum il sınırlarına girişim 2 nci olacak geçen yıl Doğu Karadeniz Turumda İspir tarafından giriş yapmıştım.Erzurum il merkezine ise ilk defa gireceğim.
Ata Yolu-Kurtuluş Yolu projemizde Erzurum 8 nci il olacak.
Aşkale Ovası.
Kop Dağı’ ndan Aşkale’ ye kadar 22 kilometrelik bir inişimiz var.İniş olunca çabuk oluyor, ancak iki fotoğraf bu güzel inişi süslüyebiliyor.
Kop Dağı bayağı serindi hele Kop Dağı’ nın Karadeniz bölümü daha da serindi.Şimdi Doğu Anadolu bölgesindeyiz ve Aşkale Ovasına inince sıcak ile tanışıyoruz.
Aşkale’deyiz.
Aşkale Levhası ile beraber Aşkale’ye giriş yapıyoruz.İlçe merkezine girmeden önce günün yorgunluğunu Aşkale girişindeki kavşakta benzin istasyonun serinliğinde attık.
Aşkale: Erzurum’un 53 km. batısında, Erzincan’ ın 120 km doğusunda yer almaktadır. İlçenin yüz ölçümü 2300 km² dir. Doğusunda Ilıca – Aziziye ilçesi, batısında Erzincan’ a bağlı Çayırlı ve Tercan ilçeleri, kuzeyinde Bayburt, güneyinde ise Çat ilçeleri ile çevrelenmektedir.
İlçede Doğu Anadolu Bölgesinin tümünde olduğu gibi karasal iklim hüküm sürmektedir. Kışlar uzun, soğuk ve karlı; yaz mevsimi kısa, sıcak ve kurak geçmektedir.Nüfusu 23.000 dir. Kaynak Kültür Portalı.
Birinci Dünya Savaşında Ve Milli Mücadele’de Aşkale.
Aşkale Birinci Dünya Savaşı’ nda ve Milli Mücadele’de önemli bir yere sahip,biraz onlardan bahsedeceğim.
Birinci Dünya Savaşında Aşkale;
27 Haziran 1829 tarihinde Ruslar tarafından işgal edilen Aşkale, 14 Eylül 1829′ da imzalanan Edirne Muahadesi ile Rus işgalinden kurtarılmış, 1877 – 1878 Osmanlı – Rus Harbi’ nde ( 93 Harbi ) Ruslar tarafından ikinci kez işgal edilmiştir.
Aşkale, I. Dünya Savaşı sırasında 16 Şubat 1916’da, Ruslar tarafından yeniden işgal edişmiş, ancak 1917 yılında Rusya’da çıkan Bolşevik İhtilali nedeniyle, Rus birlikleri yerlerini dört yüz kadar eli silahlı Ermeni çetesine bırakarak çekilmişlerdir. Tarihin talihsizliğinin yaşandığı bu dönemde Aşkale, tarihinin en karanlık günlerini Ermeni zulmü ile yaşamıştır. Bu karanlık günler, Kazım Karabekir komutasındaki düzenli ordunun taarruzuna milis güçlerinin de katılımıyla sona ermiş, 3 Mart 1918′ de Aşkale işgalcilerden kurtarılmış ve asli sahiplerinin eline geçmiştir.
Kaynak:Aşkale Kaymakamlığı.
Milli Mücadele ‘de Aşkale;
Milli Devlet’in kuruluşu aşamasında, toplanan milli kongrelerde Aşkale delegeleri aktif rol oynamıştır. Bu arada Erzurum Kongresi için teşrif eden Mustafa Kemal Paşa’nın, 3 Temmuz 1919’da Aşkale’den geçişini ve Ülkenin 29 Ekim 1923’ te Cumhuriyet yönetimine girişini coşku ile yaşayan Aşkaleli’ ler, daha sonra Mustafa Kemal Paşa’ nın Reis-i cumhur sıfatıyla, Eylül 1924 sonunda Aşkale yöresinden Yeniköy yolunu kullanarak Hasankale’ deki deprem bölgesine gidişini mutlu bir anı olarak tarihlerine kaydetmişlerdir. Kaynak:Aşkale Kaymakamlığı.
Aşkale Kampı.
Bu gün 75 kilometre yol yaptık, bunun önemli bir bölümü Kop Dağı’na tırmanıştı.Kop Şehitliği’ ni ziyaret en önemli andı.Bu günkü amacımıza tamamı ile ulaşmış durumdayız.
Ata Yolu-Kurtuluş Yolu projemiz bizim için bir onur meselesi oldu,bu yola bazen ”onurlu yol” demeye başladık.Gerçekten de bu yol bizim için çok onurlu.Bu gece Aşkale’de kamp yapacağız.Önce ilçe merkezine girip alışveriş yaptık. Aşkale’li fırıncı ağabeyimize sevgiler,pideler taze mi? diye yordum,cevap velkam oldu,helal olsun kendince hoş geldin dedi.Tabii bastık kahkahayı.
Ben daha önce harita incelemesinde futbol sahası bölgesinde kamp yapmayı düşünmüştüm.
Fırının yanındaki ısmarlama çayı içerken Ferdi yine nagivasyon bilgisini konuşturdu,ağabey futbol sahasının ilerisinde yeşil alan gözüküyor,muhtemelen mesire alanı var orada dedi, (biz hiç bir zaman kimseye nerede kamp yapılır diye sormayız) kendi işimizi kendimiz hallederiz.
Erzurum tarafına doğru yol aldık,futbol sahası bölgesini eledik ve Ferdi’nin tespit ettiği yer hakikaten mesire alanıymış.Aşkale Belediye Mesire Alanı şahane yer, ama günlerden pazar ortalık duman dumana…. yine de kendimize yer bulduk,oturduk.Önceliğimiz yemek idi hallettik.El ayak çekilmeye yakın ise çadırları kurduk.Sonra da bahçe sulama hortumları devreye girdi,herkes seçtiği çeşmede duş aldı.
Fazla oyalanmadık,yorulmuşuz demek ki!!!!! erkenden çadırlarımızın yolunu tuttuk.
Ata Yolu-Kurtuluş Yolu projemizde 12 nci günde Kop Dağı Şehitliği ziyareti yaptık,Aşkale’ de kamp yaptık,yarın ki hedefimiz Erzurum.
